De kwestie: De betekenis van design voor (de regio) Eindhoven
Eindhoven is een kleine stad maar geldt wel als één van de meest begeerlijke steden in de wereld ‘to set up a shop’. Aldus de Monocle Small Cities Index 2023, die stelt dat Eindhoven ‘bruist van de creatieve energie en ondernemende ambities’. Design is een van de pijlers onder de dynamiek en aantrekkingskracht van de stad. Om dat zo te houden moet er wel wat gebeuren, anders dreigt er leegloop, menen design-experts.
Een kleine wereldstad. Zo wordt Eindhoven genoemd in de Designvisie 2023-2030, waarin het ‘designveld’ haar plek in de stad duidt met als doel deze duidelijk te benoemen, te behouden en verder uit te bouwen. De designers willen dat samen doen ‘met de stad en alle inwoners, organisaties en bedrijven, in concrete projecten en initiatieven, conceptuele ideeën en zelfs dromen. Om ambities waar te maken en samenwerkingen te bevorderen en te versterken, ook buiten het designveld. Een designvisie die de kracht van het ontwerp duidelijk maakt en vol hoop is over de toekomst. Die toekomst is al begonnen’.
Eindhoven geldt als designstad bij uitstek, vooral door de vestiging van de internationaal gerenommeerde Design Academy Eindhoven (DAE) en de drukbezochte Dutch Design Week (DDW). Het wordt in één adem genoemd met Europese designsteden als Milaan, Bilbao en Helsinki. Da’s allemaal leuk en aardig maar is design nu echt zo van belang voor de toekomst van de stad? Ja, antwoorden de samenstellers van de visie. Immers: ‘Alles om ons heen is ontworpen’.
De toegevoegde economische waarde van design bedraagt minimaal 940 miljoen euro per jaar
Waar praten we over als we het hebben over Eindhoven designstad? Interessant is dat deze dagen de Stichting Cultuur Eindhoven de ‘Cultuurscan’ aan het schrijven is. Het betreft een inventarisatie van de stand van zaken in de stad op het gebied van kunst, cultuur en design, vanuit het perspectief van de sector, de inwoners en de stad. Weliswaar een momentopname, maar wel een uitgebreide. Cultuur Eindhoven verdeelt namens het Eindhovense gemeentebestuur de subsidies, in totaal 23 miljoen euro per jaar. In de Cultuurscan is design onderdeel van de ‘creatieve industrie’, samen met architectuur en digitale cultuur.
Wat cijfers op een rij. Elk jaar studeren 180 ontwerpers af aan de Design Academy Eindhoven (DAE). Ook de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) heeft een opleiding Industrial Design - én Bouwkunde-. Aantal afstudeerders is onbekend. Het onafhankelijke onderzoeks- en adviesbureau Dialogic noteert 6.700 designers in de stad. Dat betreft echter ook werknemers van Philips (Design), Signify en ASML. De Facebookgroep Designers United Eindhoven telt zo’n 1.200 leden. Er zijn hier 2.062 bedrijven actief in de designsector, en 73 bureaus. Volgens de Monitor Creatieve Industrie zijn er zo’n 1.500 actuele banen in de designsector in de Brainportregio. Tot slot trekt de DDW, het grootste designevent van Noord-Europa, elk jaar ongeveer 350.000 bezoekers naar Eindhoven. Jaarlijks presenteren circa 2.600 ontwerpers zich op ruim honderd locaties in de stad. De toegevoegde waarde van design in de regio Eindhoven wordt geschat op minimaal 940 miljoen euro per jaar. Daarmee draagt de sector voor vier procent bij aan de totale economische waarde, waarvan het bedrijfsleven een groot deel voor haar rekening neemt.
Wat merken we buiten de Dutch Design Week van design in Eindhoven?
Van 21 tot en met 29 oktober beheerst de DDW opnieuw het straatbeeld in het centrum van Eindhoven. Maar wat merken we de overige 356 dagen in het jaar van design in de stad? Te weinig, vindt ook de Dutch Design Foundation, dat de DDW organiseert. Als er al objecten in de openbare ruimte aanwezig zijn, dan verdwijnen ze na verloop van tijd of vallen ze in een moment van onoplettendheid ten prooi aan de slopershamer.
Terwijl design een belangrijke functie kan hebben voor onze leefomgeving. De samenstellers van de Designvisie constateren chaos en onbehagen in de maatschappij als gevoel van onzekerheid. Omdat de samenleving verandert. ‘Dit kan het gevoel geven dat we de grip kwijt zijn, en dat ook de politiek geen antwoorden heeft’. Vanuit hun expertise en kijk op de wereld worden ontwerpers graag betrokken bij het vinden van antwoorden op vraagstukken als klimaatverandering, bestuurlijke of maatschappelijke problemen of verduurzaming van bedrijven. Designers zijn per definitie innovatief. Denken en doen anders. En grote maatschappelijke problemen vragen om een andere aanpak.
Daar kan Eindhoven als design- en hightechstad met innovatie hoog in het vaandel een belangrijke rol van betekenis in spelen, is de constatering. Maar het is de vraag of de stad die ontwerpkracht, in de vorm van talent, in huis heeft, stelt de Designvisie: ‘Het gebrek aan ruimte voor ateliers en studio’s en het gebrek aan voldoende goed opdrachtgeverschap maken de vraag niet alleen actueel maar ook urgent’.
Broedplaatsen
Volgens onderzoeksbureau Dialogic moet de nadruk liggen op behoud van talent en versterking van het ecosysteem van design, zodat ontwerpers meer en beter betrokken raken bij strategisch werk voor bijvoorbeeld voor de gemeente, het bedrijfsleven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en startups. Het bureau verwijst naar de hefboomwerking van designers in multi-discipinaire teams en organisaties. Dit effect is nergens zo groot als waar technologie en design samenkomen. ‘De waarde van design gaat echter veel verder dan het aantal werkplekken en de directe economische waarde’, stelt de Designvisie. ‘Een sterk Eindhovens design ecosysteem heeft fysieke plekken nodig om te wonen, werken en ontmoeten’. Ze verwijst naar de broedplaatsen in de stad, zoals Strijp-S, -T en -R, Sectie-C, Plan-B, en NRE, voor jonge talenten, studenten en alumni, waar design aanwezig, zichtbaar en werkzaam is. De visie noemt ze een vitale schakel en essentieel voor de ontwikkeling van designers. Maar deze ‘ruwe’, creatieve plekken dreigen te verdwijnen door ‘vercommercialisering’ door projectontwikkelaars.
Om de concurrentiestrijd aan te willen gaan ‘met de rest van de wereld’ moeten ze worden behouden, anders dreigt een leegloop en brokkelt het ecosysteem in de stad af, betoogt de visie.
De meest innovatieve menselijke stad vraagt erom dat we alles uit de kast halen
‘Eindhoven is met recht trots op zijn designsector en evenzeer trots op zijn bijzondere technologiesector. Tegelijk zijn de uitdagingen waar Eindhoven voor staat, als het gaat om een toekomstbestendige leefbare stad waarin iedereen mee kan, groot. De meest innovatieve menselijke stad vraagt erom dat we alles uit de kast halen. Wat is er technologisch mogelijk en hoe maken we dat impactvol door goed ontwerp? Daarvoor is actieve verbinding nodig’, aldus de designers.